Ορμώμενοι από μια ανάρτηση στο Facebook που φαίνεται να κάνει την ποιό σοβαρή ανάληση της ψυχοιστορικής κατάστασης στο Αφγανιστάν και μιας εικόνας που δείχνει ξεκάθαρα ποιά είναι η κατάσταση και γιατί δημιουργήθηκε αυτή:
Αφγανιστάν. Παρ’ ότι κυκλοφορούν πάνω από 20 «αναλύσεις» σε ΜΜΕ, κανείς δεν ασχολείται με τα πολυάριθμα ΓΙΑΤΙ. Σχεδόν όλοι παπαγαλίζουν τα ίδια και τα ίδια.
Γιατί υπάρχει το Αφγανιστάν; Γιατί δημιουργήθηκε και γιατί παρέμεινε; Μα, για να μην φάνε τα μουστάκια τους τρεις μεγάλες αυτοκρατορίες. Η περσική, η ρωσική (μετέπειτα ΕΣΣΔ) και η βρετανική (που είχε βάλει πόδι στο σημερινό Πακιστάν, τότε Βρετανικές Ινδίες). Ο συμβιβασμός βασικά των δύο τελευταίων γέννησε αυτό το κράτος.
Οι Ρώσοι κατέβαιναν από βορρά, από την Κεντρική Ασία, και οι Βρετανοί κινούνταν ανατολικά από τις Ινδίες. Κι αποφάσισαν πριν ένα αιώνα να φτιάξουν ένα αφράτο κράτος-«μαξιλαράκι», για να απορροφά τους κραδασμούς τους.
Βεβαίως τα εθνολογικά χαρακτηριστικά ακόμα και τώρα είναι ίδια με πριν. Στα ανατολικά και το νότο, εκεί που το Αφγανιστάν συνορεύει με το Πακιστάν, κυριαρχούν οι Παστούν, μια από τις πακιστανικές φυλές που ζει και στην άλλη μεριά των συνόρων.
Στο βορρά βρίσκεις Ουζμπέκους, Τουρκμένους και Τατζίκους, όπως και στην (πρώην Σοβιετική) κεντρική Ασία. Πολλούς Τατζίκους. Πιο πολλοί είναι οι Τατζίκοι στο Αφγανιστάν (11,5 εκ.) παρά στο ίδιο το Τατζικιστάν (7 εκ.)! Στα δυτικά και στο κέντρο κυριαρχούν οι Χαζάρα, ιρανικό φύλο που είναι σιίτες, όπως και στο Ιράν.
Πώς μπορεί όλο αυτό το ετερόκλητο πλήθος, με τις τεράστιες διαφορές, να ζήσει στην ίδια χώρα; Τη στιγμή, μάλιστα, που καθεμιά από τις τρεις αυτοκρατορίες όχι μόνο δεν τους άφησε στην ησυχία τους, αλλά δολοπλοκούσε για να πάρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας;
Ο Ζαχίρ Σαχ, ο τελευταίος μονάρχης, βασίλεψε 40 χρόνια (1933-1973). Προσπάθησε να πείσει όλους τους Αφγανούς ότι είναι Αφγανοί και όχι κάτι άλλο (Παστούν, Χαζάρα, Τατζίκοι κτλ.). Έκανε μεγάλα ανοίγματα στο δυτικό τρόπο ζωής (εξ ου και οι φωτογραφίες των κοριτσιών με τις μίνι φούστες κτλ.).
Γιατί απέτυχε; Επειδή προσπάθησε να εισάγει καινούργια πράγματα σε μια κοινωνία που δεν ήταν έτοιμη, ούτε δεκτική. Το ίδιο ακριβώς λάθος κάνουν σχεδόν μισό αιώνα τώρα όλοι όσοι πατήσανε πόδι στο Αφγανιστάν. Και φεύγουν άπραγοι. Πήρανε το έδαφος, τις ψυχές όμως δεν τις πήρανε.
Το 1973 ο βασιλιάς ανατράπηκε, ενώ ήταν στην Ιταλία κι έκανε διακοπές μετά από μια εγχείρηση στο μάτι. Τον ανέτρεψε ο ξάδελφός του, ο Νταούντ Χαν, ο οποίος είχε χρηματίσει και πρωθυπουργός την δεκαετία 1953-63! Αυτός αποφάσισε να παίξει διπλό παιχνίδι, να δέχεται βοήθεια και από ΗΠΑ και από ΕΣΣΔ, με συνέπεια οι μεν να τον θεωρούν «συνεργάτη» των δε.
Όλα αυτά κράτησαν μόνο πέντε χρόνια. Το 1978 ο Νταούντ Χαν ανατράπηκε από φιλο-κομουνιστικό πραξικόπημα, χρηματοδοτημένο και υποστηριζόμενο από την ΕΣΣΔ.
Η οποία ΕΣΣΔ, βλέποντας ότι το καθεστώς δεν μπορούσε να κυριαρχήσει με δικές του δυνάμεις, αποφάσισε να επέμβει στρατιωτικά για να το εδραιώσει.
Οι Σοβιετικοί έμειναν οκτώ χρόνια (1979-1987) και δεν έκαναν τίποτα, απλά προστάτευαν το καθεστώς. Οι Αμερικάνοι, για να μην χάσουν τον έλεγχο της χώρας, αποφάσισαν να βοηθήσουν (μέσω του γειτονικού Πακιστάν κυρίως) διάφορες αντάρτικες ομάδες, με ποικιλία ιδεολογίας μεν, αλλά σίγουρα αντικομουνιστές. Όλες αυτές οι ομάδες έγιναν γνωστές μ’ ένα όνομα: Μουτζαχεντίν (στρατιώτες του Θεού). Μια από αυτές τις ομάδες ήταν και οι Ταλιμπάν. Η λέξη «ταλίμπ» σημαίνει σπουδαστής.
Όταν αποσύρθηκαν οι Σοβιετικοί, έγινε το μάλε-βράσε: Τρεις εμφύλιοι πόλεμοι, ο ένας μετά τον άλλο (1989-92, 1992-96 και 1996-2001). Στην πρώτη περίοδο ήταν πάνω οι φιλοκομουνιστές του Νατζιμπουλάχ, στη δεύτερη μια ασταθής κυβέρνηση συνασπισμού αποτελούμενη από ετερόκλητες ομάδες μουτζαχεντίν και στην τρίτη οι γνωστοί μας πια Ταλιμπάν, η πιο συντηρητικοί από τις ομάδες μουτζαχεντίν.
Το 2001 οι Ταλιμπάν άφησαν την εξουσία υπό την πίεση της Βόρειας Συμμαχίας. Μιας συμμαχίας από πολέμαρχους του βορρά (κυρίως Ουζμπέκους και Τατζίκους), οι οποίοι είχαν την αμέριστη υποστήριξη του ΝΑΤΟ (των ΗΠΑ, δηλαδή). Στο διάστημα αυτό η χώρα γνώρισε δύο προέδρους, εκλεγμένους μάλιστα: Τον Χαμίντ Καρζάι (2001-14) και τον Ασράφ Γκανί (2014-21). Αμφότεροι είναι Παστούν, μάλιστα ο Καρζάι γεννημένος στην Κανταχάρ, το «προπύργιο» των Ταλιμπάν.
Γιατί απέτυχαν κι αυτοί; Μα, διότι δεν πήρανε τις ψυχές. Δεν προσπάθησαν καν. Ο Καρζάι, ένα αρχοντόπουλο τρίτης γενιάς πολιτικός, που σπούδασε διεθνείς σχέσεις και πολιτικές επιστήμες! Και ο Γκανί πριν γίνει πρόεδρος ήταν καθηγητής κοινωνικής ανθρωπολογίας στο πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς!
Τι δουλειά έχουν αυτοί με τους πάμπτωχους πολίτες που υποτίθεται ότι εκπροσωπούσαν; Χώρια που δίπλα τους βρέθηκε η γνωστή κουστωδία, ντόπια και διεθνής: Τυχοδιώκτες, «επιχειρηματίες» και απατεώνες κάθε είδους, που είδαν ευκαιρία στην τραγωδία. Κι έστησαν ό,τι μπίζνα μπορεί να φανταστεί ο καθένας, για να πλουτίσουν και να ρημάξουν ακόμα περισσότερο τον τόπο.
Οι Αμερικάνοι νόμιζαν ότι με το να φτιάξουν πέντε δρόμους και δύο υδροηλεκτρικά φράγματα θα τους αγαπήσουν όλοι οι Αφγανοί και θα αποδεχτούν την πρόοδο. Δεν έκαναν (όπως και οι Σοβιετικοί πιο πριν) ΚΑΜΙΑ προσπάθεια να καταλάβουν τον πληθυσμό: Την κουλτούρα του, τα όρια της προόδου που βάζει ο ίδιος ως κοινωνία.
Πήγαν να τον δυτικοποιήσουν με τα όπλα, επειδή «έτσι είναι το σωστό». Μόνο που κάθε σωστό ή λάθος το βρίσκει μια κοινωνία από μόνη της, δεν της το επιβάλλεις. Εκεί αποκόπηκαν από τον πληθυσμό.
Λεπτομέρεια, σημαντική: Πανηγύριζαν 20 χρόνια τώρα οι ΗΠΑ και όλη η Δύση για τον «εκδημοκρατισμό» του Αφγανιστάν. Και για την «ομαλή μετάβαση» στην εξουσία το 2014. Παπάρια, με το συμπάθειο. Αριθμητική δεν ξέρουν;
Ο πληθυσμός του Αφγανιστάν είναι περίπου 35 εκατομμύρια. Ίσως και λίγοι παραπάνω. Ξέρετε πόσοι απ’ αυτούς πήγαν να εγγραφούν στους εκλογικούς καταλόγους το 2019, στις τελευταίες προεδρικές εκλογές; Μόλις 9,6 εκατομμύρια! Ξέρετε πόσοι απ’ αυτούς ψήφισαν τελικά; Μόλις 1,8 εκατομμύρια! Κι ο Γκανί «κέρδισε» με 50,64%, δηλαδή με 923.000 ψήφους. Δηλαδή ήταν πρόεδρος 35+ εκατομμυρίων ανθρώπων ενώ τον ψήφισαν λιγότεροι από εκατομμύριο! Αν αυτοί οι αριθμοί δεν δείχνουν αποκοπή από την κοινωνία, τι δείχνουν;
Και οι Ταλιμπάν, γιατί επέζησαν κι επιστρέφουν ως θριαμβευτές, ενώ έκαναν τέτοιες θηριωδίες; Είναι αφελής όποιος νομίζει ότι πρόκειται απλά για μια πολυπληθή ένοπλη ομάδα, που κατέλαβε μια ολόκληρη χώρα στο πιτς φυτίλι επειδή έχει καλά όπλα. Οι Ταλιμπάν δεν εξαφανίστηκαν. Όλα αυτά τα χρόνια δούλευαν. Και στρατιωτικά, αλλά κυρίως ιδεολογικά.
Και μάθαιναν από τα λάθη της πρώτης «άγαρμπης» διακυβέρνησης (1996-2001), με τους λιθοβολισμούς, τους απαγχονισμούς και τις δημόσιες μαστιγώσεις. Και αποκτούσαν κόσμο, οπαδούς. Πολλούς οπαδούς. Χιλιάδες. Εκατομμύρια.
Κι ακόμα περισσότερους «ουδέτερους», οι οποίοι δεν είναι μεν τόσο φανατικοί, αλλά προτιμούν να ταυτιστούν περισσότερο με κάποιους που θεωρούν «δικούς τους» παρά με τους Αμερικάνους και τους ντόπιους λακέδες τους.
Το αφήγημα των Ταλιμπάν είναι περίπου αυτό: «Θα ζήσουμε όπως μας λένε οι άπιστοι ξένοι; Με μίνι φούστες και μπικίνι οι γυναίκες μας, να τις βλέπουν όλοι; Με όλες τις χυδαίες εικόνες στην τηλεόραση και το σινεμά; Με όλη αυτή την χυδαία δυτική μουσική που σε κάνει ζώο; Όχι, βέβαια. Δεν είναι για μας αυτά. Δεν τα είχαμε ποτέ, ούτε θέλουμε να τα έχουμε».
Η κοινωνία είναι συντηρητική. Και δεν την ξεκλειδώνεις με το ζόρι, ούτε με άλματα. Βηματάκια θέλει. Διότι αν κάνεις πολλά άλματα, στο τέλος πέφτεις και τσακίζεσαι κι έρχονται μπροστά σου οι κάθε λογής Ταλιμπάν.
Οπότε; Οι Ταλιμπάν του 2021 δεν θα δράσουν ίδια μ’ αυτούς του 1996. Ιδεολογικά απαράλλαχτοι είναι με πριν, αλλά αν είναι ξύπνιοι, θα δώσουν λιγότερες λαβές για να τους βαράνε οι απ’ έξω. Το παράδειγμα είναι δίπλα τους: Ιράν. Μια χώρα που σε μία νύχτα από δυτικοποιημένη (επί Σάχη) έγινε υπερ-συντηρητική (με τον Χομεϊνί και τους μουλάδες). Κι αυτοί τα ίδια θα κάνουν. Σιγά-σιγά θα τα κλείσουν όλα.
Όποια υπερδύναμη στο μέλλον θέλει να ασχοληθεί με το Αφγανιστάν, τη μοναδική χώρα στην ιστορία που νίκησε και τις δύο υπερδυνάμεις (ΕΣΣΔ και ΗΠΑ), δύο λύσεις έχει. Η πρώτη, η δύσκολη, είναι να προσπαθήσει σοβαρά να κατακτήσει τις ψυχές του κόσμου. Κι αυτό γίνεται με ηγέτες μέσα από το λαό, όχι «φυτευτούς». Και να αντιληφθεί τα προβλήματα τα απλά. Να δίνει απλές λύσεις. Να ανοίξει π.χ. ένα πηγάδι σ’ ένα χωριό που δεν έχει νερό κι όχι να έχει πρώτη προτεραιότητα ένα τεράστιο υδροηλεκτρικό φράγμα, από το οποίο θα κονομήσουν χοντρά χιλιάδες «ημέτεροι».
Η δεύτερη λύση είναι ο διαμελισμός. Ούτως ή άλλως, αν συζητήσεις μ’ έναν Αφγανό, θα αυτοπροσδιοριστεί ως Παστούν, Τατζίκ, Χαζάρα, Ουζμπέκ και ούτω καθεξής. Αφγανιστάν ήταν πάντα γεωγραφικός όρος, όχι εθνικός. Κι όσο δεν υπάρχει «κολλητική ουσία» μεταξύ των φυλών που κατοικούν μια χώρα, είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλλιεργηθεί εθνική συνείδηση.
Ευτυχώς, ξεθύμανα!
Τώρα τι φαίνεται να έχει γίνει στο Αφγανιστάν : Αρχικά πρέπει οι Αμερικάνοι γνωρίζοντας την τριχοτομημένη κατάσταση που επικρατούσε στο Αφγανιστάν και λόγω της προηγούμενης συμμαχίας με τους Ταλιμπάν εναντίων της ΕΣΣΔ, γνωρίζουν ότι:
Α) χρησιμοποίησαν μια εγωιστική και δυσανεκτική ιδεολογία για να κρατήσουν το Αφγανιστάν ενωμένο
Β) δεν θα έχουν πρόβλημα οι ΗΠΑ για να ξανασυμμαχήσουν με τους Ταλιμπάν ούτε οι ίδιοι οι Ταλιμπάν για να ξανασυμμαχήσουν με τις ΗΠΑ
Γ) επειδή μάλλον οι Ταλιμπάν είναι δημιούργημα των ΗΠΑ που τόσα χρόνια τους άφησαν να κυριαρχήσουν ιδεολογικά προσφέροντάς τον στρατό τους σαν «τον κακό λύκο του παραμυθιού», για αυτόν τον λόγο σε υψηλό στρατηγικό επίπεδο βιάστηκε η Ρωσία να βάλει το Ιράν στο σύμφωνο της Σαγκάης
Δ) για τις ΗΠΑ είναι ότι καλύτερο να έχει η συνεργασία της Ρωσίας, Ιράν και Κίνα στο κέντρο τους το «πρόβλημα – αγκάθι» του Αφγανιστάν.
Τώρα σε εμάς τι συνέπειες θα έχει:
Α) αρχικά μπορεί να χρησιμοποιήσει η Τουρκία Αφγανούς για τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις της, αν και αυτό μπορεί να λειτουργήσει και ανάποδα, δηλαδή ένας κυνηγημένος Ταλιμπάν που προσέφερε τις υπηρεσίες του στην Τουρκία τώρα να προτιμήσει να επιστρέψει στο Αφγανιστάν ή να ζητήσει περισσότερα λεφτά από την Τουρκία εφόσον σήμερα δεν θα τον κυνηγάνε στο κράτος του.
Β) Αφγανοί πρόσφυγες λογικά δεν θα έρθουν στην Ελλάδα, γιατί θα τους σταματήσουν στο Ιράν και η Τουρκία. Εάν όμως έρθουν δεν θα είναι φιλικά προσκείμενοι προς την σουνητική Τουρκία αφού θα τους έχει διώξει από τα σπίτια τους στο Αφγανιστάν το σουνητικό ισλάμ. Ακόμα και να έρθουν εάν είμαστε ρεαλιστές θα πρέπει η εε να βοηθήσει, εκτός και εάν το δεί τελείως ανθελληνικά και θελήσει όλες οι μεταναστευτικές ροές να μείνουν στην Ελλάδα και να γίνει μια αποθήκη ψυχών που πρέπει να αποτραπεί με κάθε τρόπο. Βέβαια ο Κούλης που έδωσε δικαιώματα στην ΑΟΖ με την Ιταλία και μοίρασε την ΑΟΖ με την Αίγυπτο υπέρ της Αιγύπτου, που άφησε τους Τούρκους να κόβουν βόλτες στο Αιγαίο και να παίζουν μπάλα με το σκλαβωμένο κομμάτι της Ελλάδας την Βόρεια Μακεδονία δεν φαίνεται να μπορεί ή να θέλει να κάνει κάτι. Ούτως ή άλλως το 1 εκατομμύριο πρόσφυγες που υπολογίζονται είναι πολλοί λιγότεροι από το 1,5-1,7 εκατομμύρια πρόσφυγες (επίσημα, γιατί ανεπίσημα ήταν πολλοί περισσότεροι περίπου, στα 5 εκατομμύρια τους υπολογίζουν κάποιοι) που ήρθαν το 2015.
Γ) Η θέση της Τουρκίας θα δυσκολέψει γιατί λόγο φιλικών σχέσεων με το θεοκρατικό καθεστώς του Αφγανιστάν θα πρέπει να πάρει θέση ή με τις ΗΠΑ ή με την Ρωσία. Βέβαια η θέση της εάν εξελιχτεί σε συνεργασία θα δυσκολέψει, αλλά θα αυξηθούν οι βαθμοί ευελιξίας της. Επίσης πολλές φορές στην ιστορία η εξωτερική πολιτική δεν επηρεάζεται από τα θρησκευτικά πιστεύω, και ίσως λόγο αντιπαλότητας μεταξύ των κατά τόπους εκκλησιών του ίδιου δόγματος η σχέση μεταξύ Τουρκίας και Αφγανιστάν ενώ θα φαίνεται ποιο στενή πρακτικά να χειροτερέψει. Αυτό μένει να το δούμε.
Δ) Για κάποιον λόγο έχουμε την θεώρηση ότι υπάρχουν πολλοί που δεν θέλουν την Τουρκία ολόκληρη, και κάποιοι άλλοι (ποιο αδύναμοι) που την θέλουν ποιο δυνατή την Τουρκία. Αυτό μένει να το δούμε.
