Αγαθόν Ψεύδος

Φιλοκτήτης και Οδυσσέας

Κάποια μέρα, ο μάντης των Αχαιών Κάλχας, φανέρωσε στον Οδυσσέα, πως μόνο ο μάντης των αντιπάλων Τρώων, Έλενος, γνώριζε πως θα πέσει η Τροία. Ο αντιπαλογνώστης Οδυσσέας, παραμονεύει και συλλαμβάνει τον Έλενο, που αναγκάζεται να ομολογήσει, πως το Ίλιο θα πέσει μόνο εάν οι Αχαιοί έπαιρναν από τον εξόριστο Φιλοκτήτη, το τόξο και τα αλάνθαστα βέλη του Ηρακλή.

Κατά μια ενδιαφέρουσα μη ομηρική εκδοχή, ο Οδυσσέας μαζί με τον γιό του νεκρού πια Αχιλλέα Νεοπτόλεμο, αναλαμβάνει να φέρει αυτά τα όπλα από την Λήμνο. Όμως ο Οδυσσέας δεν μπορεί να παρουσιαστεί μπροστά στον ορκισμένο εχθρό του Φιλοκτήτη, γιατί είναι αυτός που για το καλό του στρατεύματος, τον παράτησε εξ αρχής εκεί στην Λήμνο! Έτσι μιας και ο αθεράπευτα τραυματίας Φιλοκτήτης, μισεί θανάσιμα τον Οδυσσέα, αυτός που με δόλο πρέπει να του πάρει τα όπλα είναι ο άπειρος Νεοπτόλεμος! Όμως ο νεαρός Νεοπτόλεμος, δεν είναι φτιαγμένος για παραπλάνηση και δόλους, έτσι ο Οδυσσέας πρέπει να του δείξει πότε ο δόλος είναι αναγκαίος! Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι άκρως ενδιαφέρον, για την κατανόηση της αξιοθαύμαστης ευελιξίας του οδυσσειακού πνεύματος!

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ : (γιος του Αχιλλέα) Τι θες να πεις;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : (εξηγεί στον νεαρό Νεοπτόλεμο τι πρέπει να κάνει) Θέλω να πώ, πως πρέπει να εισβάλεις με λόγια (ψεύτικα) στην ψυχή του Φιλοκτήτη, κρυφά, κλεφτά. Όταν αρχίσει τα ποιος, τα που και τα γιατί, πες του πως είσαι γιός του Αχχιλέα - αυτό δεν χρειάζεται να το κρύψεις - και πως γυρίζεις σπίτι σου. (ψέμα!)
Πες του πως άφησες το στόλο των Αχαιών και μεταβλήθηκες σε εχθρό τους (ψέμα), γιατί σε παρακάλεσαν να πάς, και άφησες την πατρίδα σου και πήγες - ως η τελευταία τους ελπίδα να μπουν στο Ίλιο - και ύστερα δεν σου επέστρεφαν τα όπλα του πατέρα σου (ψέμα). Τα αξίωσες τάχα, αλλά πήγαν και τα έδωσαν στον Οδυσσέα. Εδώ μπορείς να με στολίσεις με τις χειρότερες βρισιές, δεν με πειράζει.
Οι Αχαιοί θα πειραχτούν (θα βλαφθούν με την ήττα και αιώνια καταισχύνη) αν δεν το κάνεις. Αν δεν του πάρουμε το τόξο, δεν πρόκειται να πάρεις του Δαρδάνου τον τόπο (Τροία). Πρέπει να ξέρεις πως εσύ και μόνον εσύ μπορείς να του φανείς αξιόπιστος. Ξέχνα με εμένα. Εσύ ούτε όρκο έδωσες, ούτε αναγκάστηκες, ούτε ήρθες με τους πρώτους. Εγώ πρέπει να τα αρνηθώ όλα αυτά και δεν θα το μπορέσω.
Με τέτοιο τόξο που κρατάει, αν καταλάβει ποιος είμαι, πάω χαμένος και σε παίρνω και εσένα στον λαιμό μου. Όλο το ζήτημα είναι πως θα του αποσπάσεις τον αναπόσπαστο οπλισμό του.
Γνωρίζω βέβαια πως δεν είσαι φτιαγμένος για τεχνάσματα και απάτες, αλλά είναι γλυκός ο καρπός της νίκης, αξίζει να τολμήσεις. Γρήγορα θα δικαιωθούμε. Έλα τώρα, χάρισέ μου μια  παράνομη μέρα και κράτα την υπόλοιπη ζωή σου σαν έντιμος θνητός ... ο εντιμότερος εάν θέλεις!

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ : Τι είναι αυτά τα πράγματα, γιέ του Λαέρτη. Και που τα ακούω ταράζομαι, πόσο μάλλον να τα κάνω. Ούτε εγώ γεννήθηκα, όπως είπες για κόλπα και απάτες, ούτε - όπως λένε - εκείνος που με γέννησε. Αν θέλεις, μπορώ να σου τον φέρω με την βία, με δόλο όμως όχι. Δε θα μπορέσει να μας βάλει όλους στο χέρι με ένα πόδι. Για βοηθός σου ήρθα, συμφωνώ, ντρέπομαι όμως άρχοντά μου, να με φωνάζουν προδότη. Καλύτερα έντιμος και νικημένος παρά ανέντιμος και νικητής.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : Τελικά είσαι σπορά ανυπέρβλητου πατέρα. Άκου και εγώ στα νιάτα μου νόμιζα πως η γλώσσα κάνει αργή και πρόχειρη δουλειά, στα χέρια μου ανέθετα τα πάντα. Ύστερα μπήκα στο νόημα της ζωής και είδα πως όχι αργή, όχι πρόχειρη δουλειά αλλά δουλειά τεχνίτη κάνει η γλώσσα στους ανθρώπους.

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ : Δηλαδή μου λες να γίνω ψεύτης ;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : Σου λέω να γίνεις πονηρός.

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ : Και γιατί όχι βίαιος ή λογικός;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : Δεν θα τον πείσεις (τον Φιλοκτήτη). Όσον για την βία δεν καταλαβαίνει αυτός.

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ: Τόσο μεγάλη είναι λοιπόν η δύναμή του ;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : Τόσο μεγάλα τα φονικά του σημάδια, να λες καλύτερα, με βέλη αναπότρεπτα.

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ : Αυτό σημαίνει πως κινδυνεύω και μόνο που θα με αντικρίσει ;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : Εξαρτάται από το τι θα αντικρίσει αυτός. Για αυτό σου μίλησα για δόλο.

ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ : Παύει το ψέμα να βγαίνει ψέμα, δηλαδή ;

ΟΔΥΣΣΕΑΣ : Παύει εάν σε βγάζει ζωντανό.

Κάποιοι πιστεύουν ότι ο Ελληνισμός συναλλάσσεται προς πάντας (εχθρούς και φίλους) μόνο με αλήθειες. Ουδέν αφελέστερον. Ας πάρουμε ένα τυχαίο παράδειγμα για να καταλάβουμε την διαφορά :

Δύο γιατροί (εν καιρό ειρήνης) ανταλλάσσουν απόψεις για ην σωτηρία ενός παιδιού από κάποια ασθένεια. Αυτονόητο είναι ότι στην περίπτωση αυτή δεν θα χρησιμοποιήσουν παρά μόνο αλήθειες και πραγματικά δεδομένα. Από την άλλη, οι ίδιοι αυτοί γιατροί, σε καιρό πολέμου, θέλουν να σώσουν το ίδιο το παιδί από τα χέρια των σκληροτράχηλων αντιπάλων τους, θα ήταν εντελώς ανόητοι εάν δεν χρησιμοποιούσαν οποιαδήποτε παραπλάνηση, ελιγμό και ψέμα κριθεί αναγκαίο


Απόσπασμα από το βιβλίο του Μ. Καλόπουλου : Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ  ΜΗΤΙΣ - ΑΘΗΝΑ ΚΑΙ ΟΔΥΣΣΕΙΑΚΟ ΠΝΕΥΜΑ